ผญาปริศนา

ผญาปริศนา

อัศจรรย์ใจโอ้     ข้าวสารอยู่ในโอยอคอตอดไก่

ไม้ไผ่อยู่ในกอ ยกคอตอดซ้าง     ปลาย่างอยู่ในหิ้งทะยานเต้นคุบแมว

โอ หมายถึง ขัน

ยอคอ หมายถึง ยกคอขึ้น

ตอด หมายถึง จิก กัด ปัก

เต้นคุบ หมายถึง กระโดนตะครุบ

หมายความว่า อัศจรรย์ใจจริงๆผู้ที่ไม่รู้จักสำรวจตัวเอง มักจะทำอะไรเกินตัวเสมอ มีความรู้ความสามารถน้อยก็อยากจะทำเช่นเดียวกับผู้ที่เขามีความรู้ความสามารถมากๆ โดยไม่นึกถึงว่างานจะได้รับผลกระทบอย่างไร อาจใช้แทนคำว่า เป็นไปไม่ได้ หรือถ้าเป็นไปได้ก็เป็นเรื่องที่เหลือเชื่อ

กวางกินหมากขามป้อม     ไปคาก้นขี้มั่ง

คันแม่นมั่งบ่ขี้     สามมื้อกระต่ายตาย

กระต่ายตายแล้ว     เหนอ้มกะเน่านำ

มั่ง หมายถึง ละมั่ง (สัตว์คล้ายกวาง)

เหนอ้ม หมายถึง อีเห็น

หมายความว่า ลูกหลานกระทำความผิดมีผลกระทบถึงพ่อแม่ ผู้ปกครอง ถ้าไม่สามารถแก้ปัญหาได้ไม่กี่วันก็จะเป็นปัญหากระทบไปถึงญาติพี่น้อง เดือดร้อนกันไปหมด อาจเปรียบเทียบได้กับวิกฤตทางเศรษฐกิจก็ได้

กอยมันฮ้าง     ฮามดินพลัดพราก

ข้าวกากลาจากเล้า      ควายเฒ่าหง่วมเหงา

กอย หมายถึง หัวกลอย (หัวมันชนิดหนึ่งคล้ายเผือก)

ฮ้าง หมายถึง ร้าง ทิ้งร้างไป

ฮาม หมายถึง เหินห่าง ข้ามไป

ข้าวกาก หมายถึง ข้าวเปลือก

เล้า หมายถึง ยุ้งฉาง

เหง่วมเหงา หมายถึง ซึมเศร้า

หมายความว่า สรรพสิ่งทั้งหลายในโลกนี้จะต้องพึ่งพาอาศัยกัน ต้องสามัคคีกัน เพราะทุกอย่างมีความสำคัญแก่กัน ขาดอันหนึ่งอันใดไปก็ขาดความสมดุล จะอยู่อย่างมั่นคงไม่ได้

สังพากันโตนลงห้วย     หาฮังแตนต่อ

สังบ่ขึ้นโคกกว้าง     หาซ้างค่าแพง

สัง หมายถึง ทำไม

โตน หมายถึง กระโจน

ฮัง หมายถึง รัง

โคก หมายถึง บริเวณที่มีป่าไม้มากๆ

หมายความว่า คนส่วนใหญ่มักทำอะไรง่ายๆ ทำไมไม่คิดทำอะไรที่เป็นเรื่องใหญ่ๆโตๆเพื่อจะได้ผลประโยชน์มากๆจะไม่ดีกว่าหรือ หากิเลสใส่ตัวก็มีแต่จะเจ็บตัว น่าจะหาสิ่งที่มีค่ามากกว่านี้

เป็ดเป็นผู้ไข่     ไก่เป็นผู้ฟัก

ขี้กะดักกะเดือนเป็นผู้เลี้ยง     บุญซิได้แก่ไผ

ขี้กะดักกะเดือน หมายถึง ไส้เดือน

ไผ หมายถึง ใคร

หมายความว่า การทำคุณประโยชน์ต่อสังคม ล้วนแต่มีความสำคัญทัดเทียมกัน ไม่ว่าจะทำหน้าที่อะไร สอนให้รักในหน้าที่การงานของตนเอง ทำหน้าที่ให้ดีที่สุด เปรียบได้กับการที่เป็ดเป็นคนออกไข่ ไก่เป็นผู้ฟักไข่ ไส้เดือนเป็นคนเลี้ยง บุญย่อมตกได้แก่ทั้งเป็ด ไก่ และไส้เดือน

ขอบคุณข้อมูลจาก : หนังสืออธิบายผญา ๑ (ฉบับปรับปรุงแก้ไข ๒๕๔๕) บอกลูกหลานเล่ม ๑๐